Wiele osób stereotypowo ocenia, że pomoc psychologiczna i psychoterapeutyczna jest zarezerwowana wyłącznie dla ludzi dorosłych. No bo przecież dzieciństwo to czas wiecznej szczęśliwości, beztroski, zabawy, zero problemów, ochrona ze strony rodziców itd. Ten idylliczny obraz coraz rzadziej ma jednak cokolwiek wspólnego z rzeczywistością. Szybko rośnie liczba dzieci, które wymagają stałej opieki psychologicznej lub psychoterapeutycznej. Problem w tym, że rodzice nie zawsze są w stanie dostrzec ewidentne sygnały świadczące o problemie. Na co więc należy zwrócić baczną uwagę obserwując zachowanie dziecka?
Gdy dziecko jest małe
Zaburzenia psychiczne czy emocjonalne mogą się ujawnić już na etapie przedszkolnym, a nawet jeszcze wcześniej. Na szczęście coraz więcej placówek opiekuńczo-wychowawczych dostrzega potrzebę zapewnienia swoim małym podopiecznym specjalistycznego wsparcia, np. w formie coraz popularniejszych psychologicznych i psychoterapeutycznych zajęć grupowych (póki co organizowanych głównie w przedszkolach prywatnych).
Rodzice nie mogą jednak oczekiwać, że wszystko zrobią za nich wychowawcy przedszkolni. Zwłaszcza, że małe dzieci mają tendencję do ujawniania swoich zaburzeń w środowisku domowym, czyli tam, gdzie czują się bezpiecznie. Zaobserwowanie niepokojącego zachowania u kilkulatka jest o tyle łatwiejsze, że z reguły rodzice poświęcają małemu dziecku znacznie więcej czasu i spędzają z nim każdą wolną chwilę.
Co powinno zaniepokoić? U kilkulatków symptomami różnego rodzaju zaburzeń wymagających konsultacji psychologicznej lub psychoterapeutycznej, są przede wszystkim:
- Wybuchy niekontrolowanego i z pozoru nieuzasadnionego płaczu, nawet w prozaicznych sytuacjach;
- Nocne moczenie, które pojawiło się nagle, a dziecko już od dawna korzysta z toalety;
- Gwałtowne napady agresji, ukierunkowanej np. w stronę rodzeństwa, zwierzęcia domowego czy nawet rodziców;
- Izolowanie się – zwłaszcza od innych domowników oraz rówieśników;
- Utrata wcześniejszych zainteresowań – dziecko np. porzuciło ulubione zabawki, jednocześnie nie prosząc o nowe;
- Panika, gdy dziecko ma zostać samo w pokoju;
- Przesadnie „dorosłe” słownictwo;
- Nienawiązywanie kontaktu wzrokowego podczas rozmowy z bliskimi;
- Strach przed kontaktem z obcymi, nawet w takich sytuacjach, jak wizyta znajomych rodziców w domu;
- Znalezienie sobie nietypowej pasji, na której dziecko w 100% się skupia, aż do przesady – przykładem może być np. budzenie rodziców o 5 rano, bo dziecko chce koniecznie wyjść i zobaczyć, jak śmieciarka wywozi śmieci. Jednocześnie dziecko podczas każdego spaceru zagląda do śmietników, a nawet znosi śmieci do domu;
Ponadto nie należy bagatelizować uwag ze strony wychowawców w przedszkolu lub żłobku. Jeśli sugerują oni rodzicom, że dziecko zachowuje się nietypowo, jest wyizolowane pomimo przejścia adaptacji, nie potrafi nawiązać relacji z rówieśnikami, to mamy tutaj do czynienia z wyraźnym wskazaniem, iż warto skorzystać z pomocy psychologicznej lub psychoterapeutycznej.
Starsze dziecko: jak rozpoznać u niego potrzebę porozmawiania z psychologiem lub psychoterapeutą?
U starszego dziecka, uczęszczającego już do szkoły, może być nieco trudniej dostrzec wczesne symptomy zaburzeń psychicznych i emocjonalnych. Wynika to z tego, iż rodzice rzadziej widują pociechę. W dodatku uznają, że dziecko jest już samodzielne i nie trzeba mu poświęcać aż tak dużo czasu, jak wcześniej.
Stąd zwykle jest tak, że pierwszy niepokojący sygnał pochodzi od wychowawcy lub szkolnego pedagoga. Po jego otrzymaniu rodzice powinni zwrócić baczną uwagę na zachowanie dziecka w domu, a najlepiej odbyć z nim dłuższą, szczerą rozmowę.
Starsze dzieci nierzadko wręcz manifestują swoje problemy. Chcą w ten sposób przykuć uwagę rodziców i dać im do zrozumienia, że potrzebują pomocy. Formami takiej manifestacji najczęściej są:
- Diametralna zmiana zachowania na gorsze;
- Pogorszenie ocen w szkole;
- Wdawanie się w bójki;
- Pyskowanie;
- Zaniedbywanie swojego wyglądu i higieny;
- Celowe robienie sobie krzywdy;
Do tego dochodzi cały zestaw uniwersalnych symptomów świadczących o tym, że dziecko ewidentnie może wymagać wsparcia psychologicznego lub psychoterapeutycznego, czyli:
- Sięganie po używki (zwykle zaczyna się od papierosów);
- Okłamywanie najbliższych;
- Rozluźnienie lub wręcz zakończenie znajomości z rówieśnikami;
- Brak potrzeby wychodzenia ze swojego pokoju;
- Tajemnice;
Poza zaobserwowaniem wymienionych sygnałów, warto również pamiętać, że dzieci bardzo często potrzebują pomocy psychologicznej lub psychoterapeutycznej w obliczu jakiegoś silnego przeżycia emocjonalnego czy wręcz traumy – na przykład w związku ze śmiercią bliskiej osoby, ukochanego zwierzaka. Dorośli zbyt często zapominają, że dziecko również przeżywa stratę, czasami bardzo boleśnie, choć niekoniecznie zdradza to swoim zachowaniem.
