Specjaliści pracujący w Światowej Organizacji Zdrowia na podstawie średniej masy i długości ciała dzieci opracowali wykresy, dzięki którym można obserwować postępy w rozwoju Malucha. Regularnie nanosząc zmiany na różnych krzywych można wywnioskować, czy rozwija się prawidłowo.
Dzieci rozwijają się w różnym tempie, jest to cecha osobnicza uzależniona od wielu czynników genetycznych i środowiskowych:
- wzrostu rodziców;
- sposobu karmienia (piersią czy mlekiem modyfikowanym);
- ogólnych warunków życia rodziny;
- relacji między dzieckiem i rodzicami;
- przebytych chorób.
Normy siatek centylowych sa dość szerokie, więc zarówno dzieci bardzo drobne jak i pulchne najczęściej mieszczą się w normie.
Dzieci urodzone w terminie (tzn. pomiędzy 38 a 42 tygodniem ciąży) osiągają najczęściej wagę pomiędzy 2500 a 4000 g, a ich wzrost mieści się w przedziale 50-55 cm. Zwykle w pierwszych dniach życia noworodki tracą 10-15% masy ciała względem wagi urodzeniowej, a pod koniec pierwszego tygodnia życia ponownie ją osiągają. Zdarza się, że długość ciała dziecka podczas pierwszej wizyty u pediatry jest mniejsza niż zapisana w książeczce zdrowia malucha. Nie należy się tym przejmować, gdyż na ogół pomiar długości ciała dziecka w szpitalu odbywa się inaczej niż w późniejszych miesiącach i jest niedokładny. Aby zachować prawidłowość pomiarów dziecko powinno być ważone i mierzone za pomocą tych samych przyrządów. Tak uzyskane pomiary nanosi się na siatki centylowe.
Jak interpretować siatki centylowe?
Na wybranej siatce centylowej znajdują się 7 linii krzywych, dzięki którym można sprawdzić, ile procent dzieci w całej populacji w danym wieku osiąga mniejsze lub takie same wartości pomiarowe (najpopularniejsze siatki to: masy ciała, wysokości/długości oraz obwodu głowy). Przestrzenie między liniami nazywane są kanałami centylowymi. Nanosząc poszczególne wartości na krzywe w książeczce zdrowia dziecka można monitorować jego rozwój fizyczny , weryfikując czy mieści się w przedziale 3 i 97 centyla. Łącząc poszczególne punkty z wynikami kolejnych pomiarów otrzymuje się krzywą wzrastania dziecka, której prawidłowość interpretuje pediatra.
Dziecko w kanale poniżej 3 centyla
3 centyl jest centylem skrajnym, oznacza to, że dla danego wieku mniej niż 3% dzieci ma mniejszy badany wskaźnik, np. ma mniejsza masę ciała. Najczęściej dzieci mieszczą się pomiędzy 15 a 85 centylem. Maluch, który znajduje się w tym kanale powinien być szczegółowo zbadany przez pediatrę oraz poddany dokładnej obserwacji przez rodziców.
Dziecko w kanale pomiędzy 3 a 15 centylem
Oznacza to tyle, że mniej niż 15% populacji badanych dzieci osiąga mniejsze wartości analizowanej cechy rozwoju. Ponieważ jest to wartość spoza głównego kanału centylowego należy bacznie obserwować, co może być tego przyczyną.
Dziecko pomiędzy 15 a 85 centylem
Wartość cechy poddawanej analizie znajduje się w szerokiej normie, czyli wskaźnik rozwoju jest prawidłowy.
Dziecko między 85 a 97 centylem
Mniej niż 15% dzieci jest cięższych / wyższych / dłuższych / ma większy obwód głowy niż badany maluch. Taki wynik powinien skłaniać do przeanalizowania parametrów rozwoju dziecka.
Dziecko powyżej 97 centyla
Mniej niż 3% populacji dzieci w tym wieku osiąga wyższe wskaźniki, co może być przyczyną niepokoju i powinno skutkować konsultacją lekarską.
Noworodek i niemowlę a siatki centylowe
Proporcje dziecka już w czasie życia płodowego ulegają zmianie w zależności od zaawansowania ciąży. Również poza brzuchem matki poszczególne części ciała i ich otłuszczenie zmieniają się z wiekiem. Maluchy w pierwszym roku życia sprawiają wrażenie pulchnych, ale stan ten trwa na ogół przez pierwszych 12 miesięcy, później zaczynają chodzić i zwykle ich sylwetki stają się smuklejsze.
Dzieci z wagą urodzeniową poniżej 2500 g w większości przypadków rozwijają się w tym samym tempie, co dzieci z prawidłową wagą urodzeniową (oczywiście pod warunkiem, że są prawidłowo karmione i nie chorują).
Egzamin dojrzałości na siatce centylowej
Do tej pory siatki centylowe służyły monitorowaniu rozwoju dzieci i młodzieży do 18 roku życia. W 2015 roku zmieniło się to za sprawą Centralnej Komisji Egzaminacyjnej, która przygotowała siatki centylowe dla przedmiotów zdawanych na egzaminie dojrzałości w latach 2005-2014. Dzięki nim można porównywać wyniki maturzystów uzyskiwane w kolejnych latach.
Co jest najistotniejsze w siatkach centylowych?
Najistotniejsze w krzywej dziecka na siatce centylowej jest to, by wznosiła się ona równomiernie i nie zaliczała gwałtownych przeskoków do skrajnych kanałów. Warto zwrócić uwagę nie tylko na kształt krzywej centylowej, ale również na proporcje wyników wzrostu i wagi. Ważnym jest, by dziecko rozwijało się harmonijnie, tzn. by nie było asymetrii pomiędzy poszczególnymi wartościami, np. sytuacji, gdzie waga dziecka znajduje się poniżej 15 centyla, a wzrost powyżej 85. Niepokój rodziców mogą wzbudzić przypadki, w których dziecko przeskakuje do innego kanału centylowego bądź następuje nagły spadek wagi czy zahamowanie wzrostu.
Analizując siatki centylowe warto pamiętać, że rozwój każdego dziecka to sprawa bardzo indywidualna, a tempo wzrostu jest uwarunkowane genetycznie (oczywiście poza przypadkami np. długotrwałej choroby). Należy przede wszystkim przeanalizować, czy nie ma rażących dysproporcji pomiędzy wagą a wzrostem. Wartości mogą się różnić dla dziewczynek i dla chłopców, dzieci urodzonych w terminie i wcześniaków, a wg ostatnich rekomendacji WHO – również dla tych karmionych piersią i mlekiem sztucznym. Z rodzajami siatek centylowych można zapoznać się tutaj. Wszelkie nieprawidłowości powinny zostać skonsultowane z pediatrą.
